در اوج تیرگی و ظلمت و جهل و عداوت، ولادت فرزندی پاك، پیام‌آور نور و رحمت و آزادی و سعادت بشریت شد. گرچه شیعی و سنی در روز ولادت آن حضرت اختلاف نظر دارند اما در سال و ماه ولادتش تقریباً وحدت نظر است. شیعیان روز 17 ربیع‌الاول سال 570‌م را روز ولادت و اهل تسنن روز 12 ربیع‌الاول همان سال را روز ولادت پربركت منجی عالم بشریت می‌دانند.1 بنابراین هفته وحدت یا سالروز ولادت آن حضرت مناسبت بسیار خجسته‌ای است تا در سایه نزدیكی قلوب، در پی تحكیم وحدت و یكپارچگی بین یكدیگر و همسو ساختن اهداف بلند اسلامی و حل مشكلات كشورهای مسلمان بیش از پیش همت گماریم.

اسلام آیین وحدت و همبستگی است. در این زمینه آیات بسیاری در قرآن آمده است كه از آن جمله می‌توان به آیه زیر اشاره كرد:

ان هذه امتكم امه واحده و انا ربكم فاعبدون. (انبیا،93)

این است امت شما كه امتی یگانه است و منم پروردگار شما، پس مرا بپرستید.

و اعتصموا بحبل الله جمیعاً ‌و لاتفرقوا. (آل عمران،103)

و همگی به ریسمان الهی چنگ زنید و پراكنده نشوید.

و از تفرقه و جدایی كه از عوامل مهم در صنعت و تزل است باز می‌دارد، و تفرقه‌افكنان را به عذابی دردناك بشارت می‌دهد.

و لا تكونوا كالذین تفرقوا و اختلفوا من بعد ما جائهم البینات و اولئك لهم عذاب عظیم. (آل عمران،105)

و چون كسانی مباشید كه پس از آنكه دلایل آشكار برایشان آمد پراكنده شدند و با هم اختلاف پیدا كردند و برای آنان عذابی سهمگین است.

و در جایی دیگر تفرقه و پراكندگی را یكی از نشانه‌ها و پیامدهای شرك می‌شمارد. و لاتكونوا من المشركین من الذین فرقوا دینهم و كانوا شیعاً (روم،31و32)

و از مشركان مباشید كسانی كه دین خدا را قطعه قطعه كردند و فرقه فرقه شدند هر حزبی بدانچه پیش آنهاست دلخوش شدند!

و در آیاتی دیگر زمینه‌های لازم جهت ایجاد همبستگی و دوری از دوگانگی فراهم می‌نماید.

انما المومنون اخوه فاصلحوا بین اخویكم. (حجرات، 10)

در حقیقت مومنان با هم برادرند پس میان برادرانتان را سازش دهید.

یا ایها الناس انا خلقناكم من ذكر و انثی و جعلناكم شعوباً و قبائل لتعارفوا ان اكرمكم عندالله اتقیكم. (حجرات،13)

ای مردم شما را از مرد و زنی آفریدیم و شما را ملت ملت و قبیله قبیله گردانیدیم تا با یكدیگر شناسایی متقابل حاصل كنید. در حقیقت ارجمندترین شما نزد خدا پرهیزكارترین شماست.

بنابراین فرهنگ اسلامی پر از آموزه‌هایی است كه انسان‌ها را به وحدت فرا می‌خواند و از پراكندگی نهی می‌كند. چنانچه پیامبر اسلام نیز دوران زندگی خویش بر این مسأله همت گماشت.

شكوه و عظمت فرهنگ و تمدن اسلامی نیز حاصل وحدت و یكپارچگی مسلمانان در آن عصر بود. اما با گذشت زمان مسلمانان متفرق شدند و در مسائل عدیده اختلاف جستند. در پی این اختلافات، خصومت‌ها، جنگ‌ها و هتك حرمت‌ها پدید آمد و وحدت و یكدلی مسلمان‌ها به تزل و سستی تبدیل گشت.

نویسنده كتاب همبستگی مذاهب اسلامی در مقدمه كتاب با بررسی دوره‌های مختلف اسلام از جهت وحدت و تفرقه چنین می‌نویسد: با ورق زدن مختصر تاریخ اسلام دیدیم كه در هر كجا مسلمانان پیشرفتی داشته‌اند در سایه وحدت بوده است و هركجا انحطاط و سقوط كرده‌اند اغلب به دلیل تفرقه و پراكندگی از حول محور اسلام و كشیدن حصارهای تعصب میان خود بوده است. همواره دشمنان یهودی و صلیبی از پیشرفت مسلمانان به خشم آمده و كوشیده‌اند كه شكاف بین مسلمین و تعصبات حاكم بر آنان را تقویت كند و با جداكردن آنان از یكدیگر آنها را درهم بشكند.2

به رغم آنكه اختلافات میان مسلمانان عمدتاً مضر بوده است اما نوع دیگری از اختلافات نیز وجود دارد كه زمینه‌ پیشرفت‌های زیادی بوده است. از این جهت در ذیل انواع اختلافات را مورد بررسی قرار می‌دهیم:

اختلافات طبیعی

وجود اقوام، ملل، فرهنگ‌ها و تمدن‌های مختلف در طول تاریخ حاكی از این امر است كه اختلاف امری تكوینی است. انسان عاقل به واسطه عقل و آنچه پیرامون اوست تفكر، اعتقاد فرهنگ و اعتقاد خود را سامان‌ می‌دهد. این اختلاف وسیله شناخته شدن و تفكیك و تمایز آنها از یكدیگر است.

آری انسان‌ها از نظر تفكر، شرایط محیطی، تربیت و رشد با هم اختلاف دارند و طبعاً مختلف فكر می‌كنند و توقع اینكه همه یك جور فكر ‌كنند همانند ملائكه، توقعی بی‌‌جا است و با فلسفه خلقت انسان سازگار نیست. قلم آفرینش انسان را با این خصوصیات مختلف خواسته است.3 بنابراین همانگونه كه ذكر شد اختلاف میان انسان‌ها امری تكوینی و طبیعی است. پیشرفت علمی نیز حاصل تضارب آراء و اندیشه‌ها و در پی این اختلافات است.

اختلاف عقیده

تفاوت ذاتی میان انسان‌ها آنها را در عقیده و تفكر هم متفاوت می‌سازد هیچ دو انسانی وجود ندارد كه در تمامی زمینه‌های فكری و عقیدتی یكسان باشند شیخ شلتوت كه با فتوای تاریخی خود رجوع به مذهب شیعه در كنار چهار مذهب اهل‌سنت را مجاز دانست در این زمینه می‌گوید: اختلاف رأی و نظری یك امر ضروری و طبیعی جامعه است كه رهایی از آن ممكن نیست ولی فرق است میان اختلافی كه تعصب مذهبی و جمود فكری آن را به وجود آورده و اختلافی كه از جهت و دلیل سرچشمه گرفته است. اولی اختلاف مذموم و دومی اختلاف منصفانه است كه توام با احترام مذاهب نسبت به یكدیگر است و همگی احترام‌گذار به اصل جامع میان خود یعنی مصدرها و مأخذهای اولیه و قواعد اصولی اسلامی می‌باشند.4

بنابر این، اختلاف كه امری طبیعی است به گرایش افراد و به عقاید و مذاهب متفاوت نیز جریان می‌یابد. حال چه باید كرد؟ و این اختلافات چه معنایی دارد؟

منظور از اختلاف این نیست كه هیچ وجه مشتركی میان مذاهب اسلامی وجود ندارد. مسائل اصولی و اساسی دین، وجه اشتراك مذاهب اسلامی به حساب می‌آید. آنچه كه همه مسلمانان بدان اعتقاد دارند هیچ مسلمانی نیست كه آن را انكار كند، به گونه‌ای كه اعتقاد یا عدم اتقاد به آنها مرز ایمان و كفر محسوب می‌گردد. آری مسائل اساسی و اعتقادی، حقایقی هستند كه خداوند از آن خبر داده بر ما واجب كرده كه به آنها معتقد شویم؛ اصولی كه با دگرگونی‌ها و اختلاف مصالح و یا اجتهاد مجتهدین تغییرپذیر نیست.5

اما آنچه اختلاف است در زمینه مسائل فرعی و نظری است و آن نیز به مصلحت بشر است تا در میدان فكر و اندیشه، گره‌گشای مسائل متعدد بشر در زمان‌های مختلف گردد و همواره امورشان در كفه بررسی علمی و عقلی قرار داشته تا دچار جمود نباشند. اگر بنا بود مسائل فرعی و نظری هم مانند اصول ایمان، قطعی و یقینی باشد، راهی برای تفكر و تعقل باقی نمی‌ماند.6

وحدت در عین اختلاف

آنچه دشوار به نظر می‌رسد و واقعیت عینی نیز بر آن دلالت دارد دست‌یابی به وحدت در عین اختلافات است. متأسفانه جهان اسلام هنوز نتوانسته است به این آرمان دست یابد. برای روشن شدن بحث به این نكته می‌پردازیم كه منظور از وحدت چیست؟ آیا پیروان همه مذاهب اسلامی باید از مذهب خود دست برداشته و پیرو یك مذهب شوند؟ یا تلفیقی از مذاهب مختلف به دست آید و همه به این مذهب مشترك روی آورند؟ پاسخ منفی است چرا كه وحدت به این معنی كه شیعه یا سنی دست از عقیده خود بردارد و تسلیم دیگری شود نامفهوم است. وحدت به این معنی كه قدر مشترك‌ها را در میان مذاهب اسلامی بگیریم و موارد اختلاف را دور بزنیم و از همه مسلمانان بخواهیم فقط به این قدر مشترك‌ها معتقد باشند و به غیر آن عقیده نداشته باشند نامفهوم و بی‌معناست.7

دكتر شهیدی نیز معتقد است مقصود از وحدت امت مسلمان این نیست كه رأی فقیهان در فروع دین یكی شود، چرا كه چنین وحدتی نه عقلاً‌ ممكن است و نه شرعاً لازم‌التعبد.8

چگونه می‌توان آتش تفرقه در جهان اسلام را فرو نشاند و بر مشكلات فراوان ناشی از آن فائق آمد؟ با كمال تأسف اگر تاریخ را ورق بزنیم می‌بینیم كه اختلاف بین شیعه و سنی چه برادركشی‌ها و كشت و كشتارهایی به بار آورده كه بسیار تلخ و مایه بسی تأسف است. چنانكه جنگ چالدران، جنگ شاه‌صفی، كشتارهای بین شیعه و سنی در قاره هند و. نمایشگر شكاف عمیق بین مذاهب اسلامی است.9 واقعیت این است كه نه با انكار اختلاف و نه با بی‌تفاوتی نسبت به آن نمی‌توان به وحدت اسلامی دست یازید. باید با مشتركات كه در مقابل اختلافات، هم از نظر كیفی و هم از نظر كمی به مراتب بیشتر است آغاز كرد و به تعبیری برادری را به اثبات رساند. آنگاه اختلافاتی كه منجر به هتك حرمت یكدیگر یا اعتقادات یكدیگر می‌شود را كنار گذاشت و چون یدی واحد در برابر مناسبات ظالمانه و حاكمیت استكبار در جهان ایستاد. چرا كه در عصر حاضر سكوت در برابر هجمه‌های فرهنگی و اعتقادی دشمنان، اسلام را از هر زمان دیگر آسیب‌پذیرتر می‌سازد. چنانكه در گذشته نیز در اثر بی‌كفایتی زمامداران حكومت‌های اسلامی و دامن زدن آنان به اختلافات فرقه‌ای، بسیاری از آثار ارزشمند اسلامی را از دست دادیم و سال‌های درازی سرمایه‌های فكری و هنری خویش را صرف اختلافات بی‌اساس كردیم.10 برای فرار از این وضعیت دردناك حاكم بر جهان اسلام باید یكدیگر و اعتقادات یكدیگر را به رسمیت بشناسیم. باید برای اعتقادات یكدیگر احترامی قائل شویم و به سیره حضرت رسول تأسی جوییم. همان‌طور كه پیامبر جامعه آن روز را كه در اثر اختلافات، به تعبیر قرآن كریم علی شفا حفره من النار» بود، با هم متحد كرد و آنها را با اعتصام به حبل الله به اقتدار كامل رساند، امروز نیز ما می‌توانیم در مقابل استكبار شرق و غرب و با استفاده از امكانات موجود جبهه اسلامی واحدی تشكیل دهیم و حقوق غصب شده ملل اسلامی را باز ستانیم و عزت و شكوه صدر اسلام را احیا كنیم.11

خلاصه سخن آنكه اگر مسلمانان در صدد پیشرفت هستند باید سیره و روش پیامبر اعظم را مد نظر قرار دهند. تا بتوانند از كیان خود دفاع كنند. ولادت پیامبر و گرامیداشت آن حقیقتاً می‌تواند مایه وحدت و اتحاد مسلمانان باشد، زیرا همه آنها از هر گروه و فرقه ارج و منزلت پیامبر اعظم را می‌ستایند و او را محور حركت‌ها و سخنان و كردار خود می‌دانند.

پی‌‌نوشت‌ها:

معنای حماسه ی میلیونی پیاده روی اربعین حسینی

حماسه اربعین حسینی، همان تصمیم نهایی یاری امام حسین(ع) در شب عاشوراست

تحقق پیش‌بینی رهبر انقلاب درباره کنگره عظیم اربعین/ سه کارکرد اساسی اربعین